Πρόλογος

   Ο Γιώργος Κουμεντάκης στο Amor Fati (2007) προσεγγίζει την κρητική μουσική μέσω μιας αφαιρετικής ορχηστρικής γραφής και χωρίς τη χρήση παραδοσιακών μουσικών οργάνων. Οι εναρκτήριες σολιστικές γραμμές των βιολιών παραπέμπουν σε κοντυλιές που μαρτυρούνται στις καταγραφές του Ελβετού μουσικολόγου Samuel Baud-Bovy, σύντομες μουσικές φράσεις, δηλαδή, που παιζόταν αρχικά σ’ ένα κομμάτι καλαμιού μεταξύ δύο διαδοχικών κονδύλων (κοντύλων), και στη συνέχεια πέρασαν και στη μουσική για έγχορδα παραδοσιακά όργανα (λύρα, βιολί). Όπως η κάθε δοξαριά έχει πολλά γυρίσματα-επεξεργασίες, έτσι κι ο συνθέτης αυτοσχεδιάζει, καλύπτοντας πεντάχορδα, όσες κι οι νότες που αντιστοιχούν στις «δαχτυλιές» του κοντυλιού.

   Η χρήση των τριών βιμπραφώνων σε συνδυασμό με τη ρυθμική υπόκρουση από τα έγχορδα, αναπαριστά την ιδιαιτερότητα του κρητικού λα(γ)ούτου ως κατεξοχήν συνοδευτικού «κρουστού» οργάνου. Οι μελωδίες των εγχόρδων συνδιαλέγονται με τους ήχους των πνευστών όπως ένα θιαμπόλι ή μια μαντούρα – ένα επεξεργασμένο καλάμι σε σχήμα αυλού – θα έδινε χώρο στον εκτελεστή που είναι ταυτόχρονα και τραγουδιστής να εκφέρει μισή, μία, μιάμιση ή δύο δεκαπεντασύλλαβες ομοιοκατάληκτες ρίμες (μαντινάδες). Το μοτιβικό υλικό από καταγραφές κελαηδισμάτων πουλιών από το συνθέτη ηχεί στα ξύλινα πνευστά που εμπλέκονται με τα έγχορδα σε κρητικό διάλογο ή μαντιναδομαχία. Η σύνθεση ολοκληρώνεται με τη χορευτική διάσταση, όπως απαιτεί το ελληνικό, παραδοσιακό τρίπτυχο «μέλος-λόγος-κίνηση» με συγκοπές κι «ασύγχρονους» τονισμούς που – σε συνδυασμό με τους ρυθμούς των «κρουστών» εγχόρδων – πραγματώνουν ένα σιγανό χορό.

   Η ισορροπία μεταξύ των διονυσιακών ήχων των πνευστών, αφενός, και των απολλώνιων εγχόρδων, αφετέρου, παραπέμπουν άμεσα στις νιτσεϊκές ιδέες τις οποίες ενστερνίστηκε ο Νίκος Καζαντζάκης, κι ο συνθέτης επισφραγίζει με την ονομασία του έργου του: την «τραγική» συνύπαρξη πνεύματος και σώματος, λόγου και πάθους, την αγάπη για το πεπρωμένο και τη δυαδική υπόσταση του ανθρώπου. Το μήνυμα του έργου είναι αναμφίβολα εωθινό: το πάθος του σταυρού ακολουθεί η έξ-αρση του Λόγου, κάτι που ευ-αγγέλουν οι αναστάσιμες «καμπάνες»-βιμπράφωνα, ενώ στα τελευταία μέτρα του έργου ο παλμός της σύνθεσης παραμένει νηφάλιος και στοχαστικός.

ΜΑΡΙΑ ΧΝΑΡΑΚΗ

Εθνομουσικολόγος – Διευθύντρια Ελληνικών Σπουδών

Επίκ. Καθ. Παν/μίου Ντρέξελ – Φιλαδέλφεια (ΗΠΑ)

Σημείωμα του συνθέτη

   Ο Irvin Yalom αναφέρει στο βιβλίο του Θρησκεία και ψυχιατρική:

Προτιμώ σαφώς μια νιτσεϊκή προοπτική, που είναι εορταστική για τη ζωή, δεμένη με τη ζωή [...] Εκείνοι που νιώθουν ότι έχουν ζήσει πλούσια τη ζωή τους, ότι έχουν εκπληρώσει τις δυνατότητές τους και τον προορισμό τους, βιώνουν λιγότερο πανικό μπροστά στο θάνατο. Οι ψυχοθεραπευτές έχουν να μάθουν πολλά από τον Νίκο Καζαντζάκη, τον συγγραφέα τόσο δοξαστικών για τη ζωή έργων [...] Μ’ αρέσει πολύ η φράση του […]: «Να μην αφήσω στο Χάρο τίποτα να μου πάρει – μονάχα λίγα κόκαλα.» Είναι ένας καλός οδηγός για τη ζωή μας [...]

Ιrvin D. Yalom, Θρησκεία και ψυχιατρική, μτφρ. Ευαγγελία Ανδριτσάνου – Γιάννης Ζέρβας, Άγρα, Αθήνα 2003, σσ. 44-45.

   Οι σκέψεις αυτές του IrvinYalom έγιναν η αφετηρία έμπνευσης του AmorFati (Αγάπη για τη μοίρα), ενός αισιόδοξου έργου, ίσως του πρώτου μου με θετική παρόρμηση για τη ζωή.

   Το έργο αποτελείται από τρία συνεχόμενα μέρη και μια μακροσκελή coda, σε ένα και μόνο tempo. Το μουσικό πυρήνα και το βασικό θέμα άντλησα από τις κρητικές κοντυλιές και το ηχόχρωμα στηρίχτηκε στον ήχο της λύρας, στο θιαμπόλι, τη μαντούρα και την ασκομαντούρα. Από τα χάλκινα της ορχήστρας προτίμησα μόνο τα κόρνα, για λόγους οικονομίας και αποφυγής περιττών εντάσεων και εντυπωσιασμού.

   Προσπάθησα να δω το έργο του Νίκου Καζαντζάκη με σύγχρονη ματιά, χωρίς τη συνήθη φολκλορική διάσταση, λαθεμένη και πολύ περιοριστική για την ουσία της δημιουργίας του, το φιλοσοφικό και ιδεολογικό του περιεχόμενο. Από το 1994, που μου απονεμήθηκε το βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης» στο Ηράκλειο, σκεφτόμουν τη σύνθεση ενός μουσικού έργου, εμπνευσμένου από το έργο του και την προσωπικότητά του. Η ανάθεση της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης και του Μύρωνα Μιχαηλίδη υπήρξε καταλυτική για την εκπλήρωση της επιθυμίας μου, και τους ευχαριστώ θερμά.

Γ. ΚΟYΜΕΝΤΑΚΗΣ

ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ:

1. 25 Οκτωβρίου 2007 (ΠΡΩΤΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗ)

42^α Δημήτρια – Συναυλία-αφιέρωμα στον Νίκο Καζαντζάκη

Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης

Μουσική διεύθυνση: Μύρων Μιχαηλίδης

2. 14 Δεκεμβρίου 2007 (ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΣYΝΑYΛΙΑΣ)

Πολιτιστικό Έτος της Ελλάδας στην Κίνα, 2007-08

Πεκίνο, Αίθουσα συναυλιών της Απαγορευμένης Πόλης

3. 27 Σεπτεμβρίου 2008

Auditorio Nacional de Música – Μαδρίτη (Ισπανία)

Ορχήστρα των Χρωμάτων

Μουσική διεύθυνση: Μίλτος Λογιάδης

4. 9 Ιουλίου 2009

Φεστιβάλ Αθηνών – Ωδείο Ηρώδου Αττικού  

Ορχήστρα των Χρωμάτων

Μουσική διεύθυνση: Μίλτος Λογιάδης

5. 19 Μαρτίου 2010

Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Μουσική διεύθυνση: Άλκης Μπαλτάς

6. 11 Μαρτίου 2012

Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση

Ορχήστρα των Χρωμάτων

Μουσική διεύθυνση: Μίλτος Λογιάδης

7. 7 Φεβρουαρίου 2014

Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Μουσική διεύθυνση: Κάρολος Τρικολίδης

8. 9 Ιανουαρίου 2015

Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Μουσική διεύθυνση: Βύρων Φιδετζής